Odszkodowanie to jedno ze świadczeń, o które może ubiegać się osoba, która doznała szkody. Pojęcie to jest bardzo szerokie, choć zwykle powiązane przede wszystkim z naprawieniem uszczerbku majątkowego.
Właśnie charakterem uszczerbku odszkodowanie różni się od zadośćuczynienia, które z kolei ma na celu zrekompensowanie ściśle szkody niemajątkowej i naprawienie wyrządzonej krzywdy. Roszczenie jakim jest zadośćuczynienie należy do grupy świadczeń odszkodowawczych, przysługujących osobom poszkodowanym bądź uprawnionym.
Szkoda – co to jest?
Kluczowym pojęciem jest w tym kontekście szkoda. Można ją zdefiniować jako uszczerbek na dobrach prawnie chronionych, które mogą mieć charakter:
- majątkowy – w przypadku gdy zostają naruszone dobra lub interesy majątkowe osoby poszkodowanej,
- niemajątkowy – w przypadku gdy zostają naruszone cześć lub zdrowie osoby poszkodowanej.
O odpowiedzialności odszkodowawczej możemy mówić:
- kiedy szkoda została wyrządzona umyślnie bądź nieumyślnie,
- między zdarzeniem, które ją spowodowało, a samą szkodą można wskazać związek przyczynowo-skutkowy,
- przepisy prawa przewidują w stosunku do sprawcy obowiązek jej naprawienia.
Odpowiedzialność odszkodowawcza
Kodeks cywilny określa zasady odpowiedzialności deliktowej z tytułu czynów niedozwolonych oraz odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
Odpowiedzialność odszkodowawcza może opierać się na:
- zasadzie winy,
- zasadzie ryzyka,
- zasadzie słuszności.
Zasada winy jest podstawową zasadą odpowiedzialności odszkodowawczej zarówno kontraktowej, jak i deliktowej. W takiej sytuacji podmiotem zobowiązanym do naprawienia szkody jest wyłącznie podmiot, który wyrządził szkodę w sposób zawiniony. Zgodnie z art. 415 kodeksu cywilnego osoba, która wyrządziła szkodę jest zobowiązana do jej naprawienia, a formami rekompensaty są właśnie odszkodowanie i zadośćuczynienie.
W przypadku zasady ryzyka istnienie odpowiedzialności jest niezależne od winy sprawcy. Odszkodowanie może też zostać zasądzone na podstawie zasady słuszności. Zasada słuszności ma jednak zastosowanie tylko w wyjątkowych wypadkach, kiedy nie jest możliwe uzyskanie odszkodowania na zasadach winy i ryzyka.
W kontekście odszkodowania niezwykle ważne jest właściwe ustalenie rozmiaru szkody, którą poniósł poszkodowany. Na wysokość odszkodowania może wpłynąć fakt, że poszkodowany przyczynił się do powstania szkody. Przyczynienie ma miejsce, gdy zachowanie poszkodowanego pozostaje w związku przyczynowo–skutkowym z powstałą szkodą.
Obowiązek naprawienia szkody ulega zmniejszeniu odpowiednio do okoliczności i stopnia winy obu stron, natomiast zmniejszenie świadczeń odszkodowawczych określa się zazwyczaj procentowo.
Odszkodowanie może być uiszczone na różne sposoby. Poszkodowany może wybrać, czy woli, by świadczenia zostały uregulowane przez przywrócenie stanu poprzedniego lub zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej.
Nie zawsze jest możliwość przywrócenia stanu poprzedniego, niekiedy też wiąże się to ze zbyt wielkimi kosztami lub trudnościami. W takiej sytuacji – na przykład kiedy szkoda polega na nieodwracalnym zniszczeniu rzeczy – stosuje się zazwyczaj odszkodowanie pieniężne.
Co do zasady to poszkodowany ma obowiązek udowodnić, że poniósł szkodę. W trakcie postępowania sąd może jednak uznać, że wskazanie dokładnej wartości uszczerbku może napotkać zbyt wielkie trudności lub być wręcz niemożliwe.
Sąd może zasądzić sumę, która po uwzględnieniu wszelkich okoliczności odpowiada w jego ocenie wysokości szkody, jaką poniósł poszkodowany. Ciężar udowodnienia powstania szkody spoczywa na poszkodowanym.
Odszkodowanie – rodzaje
Odszkodowania można podzielić na:
- odszkodowanie z OC – polega na przejęciu przez ubezpieczyciela obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody (majątkowej lub niemajątkowej),
- odszkodowanie z autocasco – obejmuje skutki szkody całkowitej lub częściowej na pojeździe lub jego kradzieży,
- odszkodowanie z ubezpieczenia na życie – jest wypłacane rodzinie zmarłej osoby, która posiadała tego typu ubezpieczenie,
- odszkodowanie od Skarbu Państwa – jest wypłacane, gdy poszkodowany wykaże przed sądem nieprawidłowości, nadużycia czy zaniechania w postępowaniu urzędników państwowych działających na szkodę danej jednostki, przedsiębiorstwa czy organizacji,
- odszkodowanie od banku – jest wypłacane klientom banku, jeśli bank działał na ich szkodę na przykład poprzez niedoinformowanie lub zastosowanie sprzecznych z prawem zapisów umów.
Wysokość odszkodowań
Jak już podkreślaliśmy, wysokość odszkodowania powinna odpowiadać szkodzie, jaką poniósł poszkodowany. W zobrazowaniu, jakie sumy wypłacane są każdego roku osobom, które poniosły szkodę, mogą pomóc nam zestawienia Polskiej Izby Ubezpieczeń.
Przykład 1.
OC komunikacyjne – odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto (mld zł)
|
2011 |
2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| 5,5 | 5,5 | 5,5 | 5,9 |
6,8 |
Przykład 2.
Autocasco – odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto (mld zł)
| 2011 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| 3,7 | 3,4 | 3,5 | 3,6 |
3,8 |
Przykład 3.
Pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe – odszkodowania i świadczenia wypłacone brutto (mld zł)
|
2011 |
2012 | 2013 | 2014 | 2015 |
| 13,7 | 14 | 13,7 | 13,8 |
15,5 |
Źródło: piu.org.pl
